Η Black Friday θα σε βρει όπου και να ‘σαι… Η φρενίτιδα για το ιστορικό 24ωρο -και πλέον τετραήμερο- «μοναδικών» εκπτώσεων έφτασε και για το 2023. Οι βιτρίνες των καταστημάτων, ο καταιγισμός διαφημίσεων στο κινητό, το laptop και κάθε ηλεκτρονική συσκευή με πρόσβαση στο διαδίκτυο, θα σου υπενθυμίσει ότι τώρα είναι η τεράστια ευκαιρία να αποκτήσεις σε αδιανόητα χαμηλές τιμές ό,τι σου έλειπε -ή δεν ήξερες καν πως χρειαζόσουν- από ρούχα και λευκές οικιακές συσκευές έως gadget, πάνες, υπηρεσίες gaming και livestreaming.
Τι γίνεται όμως όταν το κόστος μετακυλίεται στη διάθεση και ψυχική υγεία; Θα μπορούσε η Black Friday να είναι μια πρόβα τζενεράλε για όσους γνωρίζουν από πριν πως τις ημέρες των γιορτών θα «υποφέρουν»; «Είναι γεγονός ότι η εορταστική περίοδος δεν ξεκινά αρχές Δεκεμβρίου, αλλά τη στιγμή που αρχίζουν οι εκπτώσεις της Black Friday. Οι προσφορές, τα στολισμένα καταστήματα και τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια δημιουργούν ένα όμορφο εορταστικό κλίμα» αναφέρει στο ygeiamou η κ. Ζωή Σιούτη, M.Sc. & M.Ed., Κλινική και Συμβουλευτική Ψυχολόγος, Παιδοψυχολόγος, και Θεραπεύτρια CBT, ACT και EMDRΤ, και ενημερώνει για το φαινόμενο που «αδειάζει» κάρτες και πορτοφόλια, φέρνοντας τα πάνω-κάτω στη χημεία του εγκεφάλου.
Φταίνε για όλα οι ορμόνες;
Θα ήταν μια λύση να κατηγορήσουμε τον εγκέφαλό μας που, σύμφωνα με παλαιότερη μελέτη στο Neuron, έχει τις δικές του περιοχές που «τρελαίνονται» από τα ερεθίσματα για αγορές και εμπλέκονται στις διαδικασίες απόφασης. «Έρευνες στον τομέα της νευροψυχολογίας έχουν αποδείξει ότι γεγονότα όπως η Black Friday έχουν αυξημένη επίδραση στη χημεία του εγκεφάλου μας» υπερθεματίζει η κ. Σιούτη.
Όπως εξηγεί, όταν αγοράζουμε ένα προϊόν σε προσφορά, τα επίπεδα της ντοπαμίνης (ορμόνη της χαράς) στο σώμα μας αυξάνονται. Όταν μάλιστα υπεισέρχεται ο παράγοντας της βιασύνης -όπως στην Black Friday-, ενεργοποιείται το κέντρο ανταμοιβής του εγκεφάλου και μας κάνει να νιώθουμε υπέροχα. «Ωστόσο, η μεγάλη ποσότητα ντοπαμίνης, χωρίς την ταυτόχρονη έκκριση και άλλων αντισταθμιστικών ορμονών, όπως της σεροτονίνης, μπορεί να θεωρηθεί παράγοντας κινδύνου για την εκδήλωση καταχρήσεων, όπως ο τζόγος» προσθέτει.
Ημέρες όπως η σημερινή, αλλά και τις γιορτινές που θα έρθουν, δεν περισσεύουν οι πειρασμοί, ούτε όμως και τα επικίνδυνα ερεθίσματα. «Λέξεις όπως “εκπτώσεις” ή “μείωση τιμής” που χρησιμοποιούνται κατά κόρον από τις επιχειρήσεις, ενεργοποιούν το κέντρο ανταμοιβής του εγκεφάλου μας, κάνοντας ταυτόχρονα λιγότερο ενεργά άλλα εγκεφαλικά κέντρα που θα μας οδηγούσαν στο να ξανασκεφτούμε τις επιλογές μας και το εάν έχουμε πράγματι ή όχι ανάγκη από το συγκεκριμένο προϊόν. Έτσι μας δημιουργείται η παρόρμηση να αγοράσουμε κάποιο προϊόν που βρίσκεται σε προσφορά κατά τη Black Friday» σημειώνει η κ. Σιούτη.
Μελέτες υποστηρίζουν ότι οι καταναλωτές βιώνουν μια συνεχή εναλλαγή θετικών και αρνητικών συναισθημάτων κατά τις αγορές τους, μεταξύ των οποίων το στρες και o φόβος ότι θα χάσουν κάτι σημαντικό, γνωστό και ως Fear of Missing Out (FOMO). Σύμφωνα με την κ. Σιούτη, η ψευδαίσθηση πως όλοι οι υπόλοιποι επωφελούνται από τις προσφορές και ευκαιρίες που δεν θα υπάρξουν άλλη φορά, συνδυαστικά την επιθυμία που μας δημιουργούν τα ΜΜΕ και social media για αχρείαστες συχνά αγορές, οδηγούν με ακρίβεια στην ψυχική επιβάρυνση.
«Το FOMO καταλαμβάνει την προσοχή μας και μας οδηγεί στο να μην σκεφτόμαστε ο,τιδήποτε άλλο εκτός από τις αγορές. Μάλιστα, η επίδρασή του είναι τόσο ισχυρή που μεγάλες εταιρείες ανά την υφήλιο χρησιμοποιούν τον συγκεκριμένο φόβο μας για να αυξήσουν τις πωλήσεις τους. Ας αναρωτηθούμε πόσες φορές, καθώς αγοράζαμε κάτι διαδικτυακά, εμφανίστηκε ένα παράθυρο διαλόγου που έλεγε “άλλα 400 άτομα βλέπουν το προϊόν αυτή τη στιγμή” ή “λίγες ώρες έμειναν ακόμη για την προσφορά”» αναφέρει.
Μετά το άγχος και στρες από τον περιορισμένο χρόνο των προσφορών της Black Friday, σειρά έχουν οι τύψεις. Μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2016 στο Judgement & Decision-Making συμπέρανε ότι οι καταναλωτές που σκόπευαν να αγοράσουν αγαθά πολυτελείας, αισθάνονταν εκ των προτέρων περισσότερες ενοχές, οι οποίες παρέμεναν ακόμα και αν η απόκτησή τους έφερε εντέλει ευχαρίστηση. «Οι άνθρωποι που προβαίνουν σε αλόγιστες αγορές κατά τη διάρκεια της Black Friday και ξοδεύουν μεγάλα χρηματικά ποσά, βιώνουν στη συνέχεια άγχος και στρες καθώς φοβούνται ότι δε θα έχουν χρήματα για να καλύψουν τις ανάγκες τους για τον υπόλοιπο μήνα, μετανιώνουν για την αγορά που έκαναν» εξηγεί η κ. Σιούτη.
