Το παιδί μου φαίνεται να φοβάται πολλά πράγματα. Πρέπει να ανησυχώ;
Κάθε παιδί βιώνει φόβο. Καθώς τα παιδιά διερευνούν τον κόσμο γύρω τους και έρχονται αντιμέτωπα με νέες εμπειρίες και προκλήσεις, οι ανησυχίες φαίνεται να είναι σχεδόν αναπόφευκτο μέρος της ανάπτυξής τους.
Οι φόβοι είναι συχνοί:
Σύμφωνα με μελέτες, το 43% των παιδιών ηλικίας από 6 έως 12 ετών, εμφανίζει πολλούς φόβους και ανησυχίες. Ο φόβος για το σκοτάδι, ιδίως όταν το παιδί μένει μόνο του το βράδυ, αποτελεί έναν από τους πιο κοινούς φόβους σε αυτές τις ηλικίες. Έτσι είναι και ο φόβος για τα ζώα (π.χ. τα μεγάλα σκυλιά). Άλλες φοβίες που εμφανίζονται σε αυτές τις ηλικίες είναι: ο φόβος για εκδήλωση πυρκαγιάς, τα ψηλά κτήρια, οι καταιγίδες, οι διαρρήκτες, οι απαγωγείς, κ.α. Επίσης, εάν υπάρχει πρόσφατο ιστορικό σοβαρής ασθένειας ή θανάτου κάποιου αγαπημένου προσώπου στην οικογένεια, τότε μπορεί να εκδηλώσουν έντονη ανησυχία και φόβο για την υγεία των γύρω τους και ιδιαίτερα για τα μέλη της οικογένειάς τους.
Στη μέση παιδική ηλικία, οι φόβοι μειώνονται και σταδιακά εξαφανίζονται. Σε αυτές τις ηλικίες, τα περισσότερα παιδιά εμφανίζουν μία ήπια εκδήλωση των φόβων τους, που συνήθως όμως υποχωρούν μετά από λίγο.
Σχετικά με τη Φοβία:
Μερικές φορές οι φόβοι μπορούν να γίνουν τόσο επίμονοι και ακραίοι, ώστε να εξελιχθούν σε φοβίες. Οι φοβίες (ισχυροί και παράλογοι φόβοι) μπορούν να δημιουργήσουν έναν φαύλο κύκλο επίμονων και εξουθενωτικών σκέψεων και συναισθημάτων στο παιδί, με αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση της λειτουργικότητάς του στις καθημερινές απαιτήσεις του προγράμματος. Για παράδειγμα, η φοβία για τα μεγάλα σκυλιά μπορεί να δημιουργήσει τόσο έντονα δυσφορικά συναισθήματα (πανικός, άγχος, στρες), ώστε το παιδί να αρνείται να μεταβεί σε εξωτερικούς χώρους, διότι σκέφτεται ότι εκεί μπορεί να υπάρχει ένα μεγάλο σκυλί και να του επιτεθεί. Αντίστοιχα, ένα 10χρονο παιδί μπορεί να επιμένει να κοιμηθεί με τους γονείς του, καθώς μπορεί να έχει τρομοκρατηθεί από τις ειδήσεις στην τηλεόραση.
Μερικά παιδιά μπορεί να αναπτύξουν φοβίες σε σχέση με άτομα που συναντούν στην καθημερινή τους ζωή. Αυτές οι φοβίες μπορούν να εμποδίσουν τα παιδιά από το να κάνουν νέες φιλίες στο σχολείο και να συσχετιστούν με περισσότερα άτομα, ιδιαίτερα με ενήλικες. Οι φοβίες επίσης, μπορούν να δημιουργήσουν την συνθήκη της αποφυγής, με αποτέλεσμα τα παιδιά να αποφεύγουν συνειδητά τις διάφορες κοινωνικές καταστάσεις (π.χ. ένα πάρτυ γενεθλίων, συναντήσεις με άλλα παιδιά, συμμετοχή σε θεατρικές παραστάσεις, κ.α.) και να δυσκολεύονται να συνομιλήσουν άνετα με οποιονδήποτε άλλον πέραν από το στενό οικογενειακό τους περιβάλλον.
Το άγχος αποχωρισμού είναι επίσης αρκετά συχνό σε αυτές τις ηλικίες. Μερικές φορές ο φόβος αυτός μπορεί να ενταθεί όταν η οικογένεια μετακομίζει σε μια νέα γειτονιά ή τα παιδιά βρίσκονται σε ένα περιβάλλον παιδικής φροντίδας, όπου αισθάνονται ανασφάλεια. Σε αυτήν την περίπτωση, τα παιδιά μπορεί να εκφράζουν έντονο φόβο για να συμμετάσχουν στην καλοκαιρινή κατασκήνωση ή ακόμα και να παρακολουθήσουν το σχολείο. Οι φοβίες αυτές μπορούν να προκαλέσουν σωματικά συμπτώματα όπως πονοκεφάλους, στομαχικές και εντερικές διαταραχές, και τελικά να οδηγήσουν τα παιδιά στη βίωση έντονα αρνητικών συναισθημάτων και την παρουσία καταθλιπτικών συμπτωμάτων.
Στην ηλικία περίπου 6-7 ετών, και καθώς τα παιδιά κατανοούν την ιδέα του θανάτου, είναι πολύ πιθανό να προκύψει η φοβία θανάτου, καθώς και της απώλειας των αγαπημένων του προσώπων. Με την σκέψη ότι, ο θάνατος επηρεάζει όλους τους ανθρώπους και είναι μη αναστρέψιμος, η φυσιολογική ανησυχία που μπορεί να έχει ένα παιδί για τον πιθανό θάνατο των μελών της οικογένειας μπορεί να κλιμακωθεί και να λάβει τη μορφή του άγχους αποχωρισμού.
Θεραπευτική αντιμετώπιση φόβων και φοβιών:
Ευτυχώς, οι περισσότερες φοβίες έχουν καλή θεραπευτική έκβαση. Γενικά, δεν αποτελούν ένδειξη σοβαρής ψυχικής διαταραχής που απαιτεί πολλούς μήνες ή χρόνια θεραπείας. Στην περίπτωση που οι φοβίες του παιδιού επιμένουν με συνέπεια να εμποδίζουν την απόλαυση της καθημερινότητάς του, ίσως χρειαστεί η λήψη βοήθειας από επαγγελματία ψυχικής υγείας.
Ως μέρος του θεραπευτικού πλάνου για την αντιμετώπιση των φοβιών, είναι θεμιτό το παιδί να έρχεται αντιμέτωπο με την πηγή του άγχους του σε μικρές «δόσεις» που να μπορεί να «αντέξει» και να διαχειριστεί. Για παράδειγμα, ένα παιδί που φοβάται τα σκυλιά μπορεί να ξεκινήσει μιλώντας για αυτόν τον φόβο, να τον ζωγραφίσει, και στη συνέχεια να παρακολουθήσει φωτογραφίες ή βίντεο που να περιέχουν το αντικείμενο του φόβου του. Σε επόμενο στάδιο, θα μπορούσε να παρατηρήσει το αντικείμενο του φόβου του, κρατώντας ωστόσο, μία απόσταση ασφαλείας. Στη συνέχεια, και με την βοήθεια του γονέα ή του θεραπευτή, θα μπορούσε να περάσει μερικά λεπτά στο ίδιο δωμάτιο με ένα φιλικό και ήρεμο κουτάβι. Στο τελευταίο στάδιο, είναι σημαντικό, το παιδί να βρεθεί στον ίδιο χώρο με ένα σκυλί, να παίξει μαζί του, και στην συνέχεια να αλληλεπιδράσει με μεγαλύτερα σκυλιά, τηρώντας ωστόσο τους κανόνες ασφάλειας και υγιεινής.
Αυτή η διαδικασία ονομάζεται σταδιακή απευαισθητοποίηση, που σημαίνει ότι το παιδί θα είναι λιγότερο ευαίσθητο και ευάλωτο, όταν θα έρχεται αντιμέτωπο με την πηγή του φόβου του. Ωστόσο, αν και αυτή η διαδικασία ακούγεται απλή και λογική, είναι σημαντικό να πραγματοποιείται υπό την καθοδήγηση του θεραπευτή.
Σημαντικό βήμα για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των φοβιών είναι η ψυχοθεραπεία. Στο πλαίσιο της θεραπείας, το παιδί μπορεί να αποκτήσει περισσότερη αυτοπεποίθηση, να αντιμετωπίσει τις φοβίες του και να διαχειριστεί τα δυσφορικά του συναισθήματα (άγχος, στρες). Αντίστοιχα, οι τεχνικές διαχείρισης στρες (stress management) (διαφραγματικές αναπνοές, καθοδηγούμενος οραματισμός, κ.α.) μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά στην επιτυχή αντιμετώπιση των φοβιών τους.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς:
Ακολουθούν μερικές προτάσεις που μπορείτε να ακολουθήσετε με τα παιδιά σας:
- Συζητήστε με το παιδί σας για τις ανησυχίες του. Εξηγήστε του ότι πολλά παιδιά έχουν φόβους, αλλά με την υποστήριξή σας μπορεί να μάθει να τους αντιμετωπίζει με επιτυχία.
- Δώστε την απαιτούμενη προσοχή στα συναισθήματα του παιδιού σας. Η υποτίμηση ή ακόμα και η γελιοποίηση των συναισθημάτων μπορεί να συνεισφέρει στη μονιμοποίηση των φοβιών και την επιδείνωσή τους (π.χ «Οι άντρες δε φοβούνται», «Τι σόι άντρας θα γίνεις εάν φοβάσαι;»).
- Εφοδιαστείτε με υπομονή, επιμονή και συγχρονιστείτε στο ρυθμό που ακολουθεί το παιδί σας. Θα χρειαστεί χρόνος για να αντιμετωπίσει και να ξεπεράσει τις ανησυχίες του. Στο διάστημα αυτό, μπορείτε να το ενθαρρύνετε (αλλά όχι να το αναγκάσετε) να έρχεται σταδιακά αντιμέτωπο με το αντικείμενο του φόβου του.
- Υιοθετήστε μία καθησυχαστική και υποστηρικτική στάση στο παιδί. Δεδομένου ότι οι φόβοι είναι ένα φυσιολογικό κομμάτι της ζωής και συχνά αποτελούν απάντηση σε μια πραγματική ή τουλάχιστον αντιληπτή απειλή στο περιβάλλον του παιδιού, ως γονείς θα πρέπει να κατανοούμε τα συναισθήματα του παιδιού μας και να ανταποκρινόμαστε σε αυτά.
- Αναγνωρίστε τις ανησυχίες των παιδιών. Μιλώντας με τα παιδιά, είναι σημαντικό να αναγνωρίσετε, και όχι να αυξήσετε ή να ενισχύσετε τις ανησυχίες τους.
- Συζητήστε και σχεδιάστε μαζί με το παιδί το σχέδιο αντιμετώπισης των φόβων. Σχεδιάστε τι μπορείτε να κάνετε για την προστασία του παιδιού σας και εμπλέξτε τον ίδιο στον εντοπισμό των πρόσθετων βημάτων που θα μπορούσαν να ληφθούν.
Ωστόσο, εάν, ο φόβος του παιδιού εμμένει, είναι σημαντικό να αναζητήσετε τη βοήθεια ειδικών για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των φοβιών.
