Κρίσεις Πανικού: Τι είναι και πως αντιμετωπίζονται;

Τι είναι η «κρίση πανικού»;

            Κρίση πανικού είναι ένα ξαφνικό επεισόδιο έντονου φόβου, οφειλόμενο σε μη πραγματικό κίνδυνο ή προφανή αιτία, το οποίο προκαλεί σοβαρές σωματικές αντιδράσεις. Το άτομο που βιώνει κρίσεις πανικού μπορεί να πιστεύει:

• Ότι χάνει τον έλεγχο του σώματος ή του μυαλού του («Δεν μπορώ να ελέγξω το σώμα μου», «Νιώθω ότι τρελαίνομαι»),
• ότι παθαίνει καρδιακή προσβολή («Η καρδιά μου χτυπάει σαν τρελή», «Κάτι συμβαίνει με τη καρδιά μου, παθαίνω έμφραγμα»), ή ακόμη και
• ότι πεθαίνει («Δεν θα προλάβω να πάω στο Νοσοκομείο, θα πεθάνω»).

            Συνήθως οι επαναλαμβανόμενες κρίσεις πανικού προκαλούνται από μία στρεσογόνο κατάσταση (ταξίδι, ένταση μεταξύ των μελών της οικογένειας, δημόσια ομιλία που δεν είχε τα επιθυμητά αποτελέσματα), ειδικά εάν η εμπειρία αυτή είχε προκαλέσει κρίση πανικού κατά το παρελθόν. Στη συγκεκριμένη κατάσταση το άτομο νιώθει ότι απειλείται, ότι κινδυνεύει και ότι δεν μπορεί να ξεφύγει από τη συγκεκριμένη κατάσταση. Όταν αντιλαμβανόμαστε έναν κίνδυνο (ασχέτως του εάν αυτός είναι αληθινός ή όχι), ενεργοποιείται η φυσική-σωματική αντίδραση, είτε της μάχης/fight («θα το αντιμετωπίσω»), είτε της φυγής/flight («πρέπει να φύγω»), είτε του παγώματος-ακινητοποίησης του σώματος/freeze («δεν μπορώ να κουνηθώ»).

            Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν βιώσει μόνο μία ή δύο κρίσεις πανικού κατά τη διάρκεια της ζωής τους, συνήθως, στο πλαίσιο μίας κατάστασης που τους προκαλεί έντονο άγχος. Ωστόσο, εάν οι κρίσεις πανικού εμφανίζονται συχνά, απροσδόκητα και επικρατεί ένας διαρκής και μόνιμος φόβος για την εμφάνιση μίας μελλοντικής κρίσης πανικού, τότε γίνεται λόγος για την ύπαρξη «διαταραχής πανικού». Εφόσον το στοιχείο που επιδεινώνει τον τρόπο με τον οποίο βιώνονται οι κρίσεις πανικού είναι ο έντονος φόβος εμφάνισης κρίσης πανικού στο μέλλον, το άτομο που τις βιώνει συνήθως επιδιώκει να δημιουργήσει μία κατάσταση: (α) «αποφυγής καταστάσεων» που μπορεί να πυροδοτήσουν κρίση πανικού (τάση φυγής) ή (β) παραμονής στη συνθήκη που προκαλεί άγχος με την παρουσία όμως ενός ατόμου ή αντικειμένου που του προκαλεί ασφάλεια (π.χ. «δεν πηγαίνω πουθενά μόνος μου, εάν δεν έχω μαζί μου κάποιον από το συγγενικό μου περιβάλλον, γιατί στην κρίση πανικού μόνο εκείνος θα με βοηθήσει»).

            Αν και οι κρίσεις πανικού δεν είναι απειλητικές για τη ζωή, επηρεάζουν σημαντικά την ποιότητα της καθημερινότητας του ατόμου που τις βιώνει. Συχνά εμφανίζονται απροειδοποίητα και χωρίς σαφή εικόνα του ερεθίσματος που τις πυροδότησε. Μάλιστα, μπορεί να συμβούν όταν δεν υπάρχει εμφανής αιτία άγχους ή ακόμη και όταν το άτομο βρίσκεται σε κατάσταση χαλάρωσης (π.χ. κατά τη διάρκεια της κατάκλισης ή του ύπνου).

Ποια είναι τα συμπτώματα της κρίσης πανικού;

            Οι κρίσεις πανικού έχουν πολλές παραλλαγές, με διαφορετική κατά περίπτωση διάρκεια και ένταση. Γενικά, τα συμπτώματά τους συνήθως κορυφώνονται μέσα σε λίγα λεπτά. Από έρευνες έχει επισημανθεί ότι η μέγιστη διάρκεια μίας κρίσης πανικού είναι περί τα 30 λεπτά. Είναι επίσης δυνατή η εμφάνιση πολλών κρίσεων πανικού κατά «κύματα», συνολικής διάρκειας μίας ώρας ή και περισσότερο.

            Οι κρίσεις πανικού περιλαμβάνουν μερικά από τα ακόλουθα συμπτώματα:

• Αίσθηση επικείμενης καταστροφής ή κινδύνου.
• Φόβο για απώλεια ελέγχου ή θανάτου.
• Γρήγορο καρδιακός ρυθμός.
• Εφίδρωση.
• Τρέμουλο.
• Δύσπνοια ή σφίξιμο στο λαιμό.
• Χαμηλή θερμοκρασία σώματος.
• Εξάψεις.
• Ναυτία.
• Κοιλιακές κράμπες.
• Πόνο στο στήθος.
• Πονοκέφαλο.
• Ζάλη, τάση λιποθυμίας.
• Μούδιασμα ή μυρμήγκιασμα.
• Αίσθημα απόσπασης της προσοχής.
• Γνωστική σύγχυση/ αίσθημα ότι υπάρχουν πολλές και συγχυτικές σκέψεις.
• Εμβοές ή αίσθημα βουητού στα αυτιά.

            Εάν τα ανωτέρω συμπτώματα δεν κορυφωθούν εντός 10 λεπτών, τότε δεν πρόκειται για κρίση πανικού (η οποία έχει ξαφνική έναρξη πανικού), αλλά ίσως να για υψηλό άγχος.

            Τα συμπτώματα της διαταραχής πανικού συχνά εμφανίζονται περί τα τέλη της εφηβείας ή στην αρχή της ενηλικίωσης, ενώ επηρεάζουν περισσότερο τις γυναίκες από τους άνδρες.

Για ποιους λόγους και γιατί εμφανίζεται μία κρίση πανικού;

            Δεν είναι γνωστό τί προκαλεί τις κρίσεις πανικού. Ορισμένοι παράγοντες που μπορεί να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην εμφάνισή τους είναι:

• Γενετικοί παράγοντες.
• Μείζονα στρεσογόνα συμβάντα ζωής (π.χ. απώλειες, κακοποίηση).
• Ιδιαίτερα στοιχεία του χαρακτήρα και της προσωπικότητας (ευαλωτότητα στο στρες ή στα αρνητικά συναισθήματα).
• Αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας εγκεφάλου.

Στην αρχή οι κρίσεις πανικού εμφανίζονται απροειδοποίητα, ενώ με την πάροδο του χρόνου πυροδοτούνται από ορισμένες-συγκεκριμένες καταστάσεις.

Ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στην εμφάνιση των κρίσεων πανικού;

            Ο κίνδυνος εμφάνισης των κρίσεων πανικού αυξάνεται από την ύπαρξη των ακόλουθων παραγόντων:

• Σημαντικό στρες στη ζωή, όπως θάνατος ή σοβαρή ασθένεια ενός αγαπημένου προσώπου.
• Οικογενειακό ιστορικό διαταραχής πανικού.
• Τραυματικό συμβάν, όπως σεξουαλική επίθεση ή σοβαρό ατύχημα, τόσο κατά την ενήλικη, όσο και κατά την παιδική ηλικία.
• Σημαντικές αλλαγές στην καθημερινότητα, όπως διαζύγιο ή ερχομός ενός νέου μέλους.
• Κάπνισμα ή υπερβολική πρόσληψη καφεΐνης.

Πώς η κρίση πανικού μπορεί να επηρεάσει την καθημερινότητα;

 Χωρίς θεραπεία, οι κρίσεις πανικού μπορεί να επηρεάσουν κάθε έκφανση της ζωής και της καθημερινότητας ενός προσώπου. Τα προβλήματα που συνήθως συνοδεύουν τη διαταραχή πανικού είναι:

• Η ανάπτυξη συγκεκριμένων φοβιών (φόβος οδήγησης, εγκατάλειψης του σπιτιού ή φόβος να παραμείνει κάποιος μόνος του στο σπίτι).
• Η συχνή ιατρική περίθαλψη για προβλήματα υγείας και ανησυχία για ιατρικές παθήσεις (άγχος ασθένειας).
• Η αποφυγή κοινωνικών καταστάσεων, με συνέπεια την κοινωνική απόσυρση.
• Προβλήματα στην εργασία ή στο σχολείο, με συνέπεια τη μείωση της απόδοσης.
• Κατάθλιψη, διαταραχές άγχους και άλλες ψυχιατρικές διαταραχές.
• Αυξημένος κίνδυνος αυτοκτονίας ή αυτοκτονικών σκέψεων.
• Κατάχρηση αλκοόλ ή άλλων ουσιών.
• Οικονομικά προβλήματα.
• Αγοραφοβία.

Ποια είναι η κατάλληλη θεραπεία για τη διαταραχή πανικού;

            Η θεραπεία στοχεύει, αφενός, στη μείωση του αριθμού των κρίσεων πανικού, αφετέρου, στην ανακούφιση των συμπτωμάτων.

            Η ψυχοθεραπεία και η λήψη φαρμακευτικής αγωγής είναι οι κύριες θεραπευτικές μέθοδοι για την αντιμετώπιση της διαταραχής πανικού. Το είδος και η συχνότητα της θεραπείας που πρόκειται να ακολουθηθεί (καθώς επίσης και ο τυχόν συνδυασμός τους) εξαρτάται, αφενός, από τη συχνότητα και την ένταση των συμπτωμάτων της διαταραχής πανικού, αφετέρου, από την ποιότητα ζωής του θεραπευόμενου.

            Η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία (CBT) συνιστά μία από τις αποτελεσματικότερες ψυχοθεραπευτικές μεθόδους αντιμετώπισης της διαταραχής πανικού. 

Τι μπορείτε να κάνετε κατά τη διάρκεια μίας κρίσης πανικού;

Την επόμενη φορά που θα αισθανθείτε μια κρίση πανικού να έρχεται θυμηθείτε:

• Μην το πολεμήσετε.
• Μείνετε εκεί που είστε, αν είναι δυνατόν.
• Αναπνεύστε αργά και βαθιά (διαφραγματικές αναπνοές).
• Υπενθυμίστε στον εαυτό σας ότι είναι μία κρίση και θα περάσει.
• Επικεντρωθείτε σε θετικές και χαλαρωτικές εικόνες.
• Θυμηθείτε ότι η κατάσταση αυτή δεν είναι απειλητική για τη ζωή σας.

Πώς αποτρέπονται οι κρίσεις πανικού;

• Διαβάστε ένα βιβλίο αυτοβοήθειας για το άγχος σύμφωνα με τις αρχές της γνωσιακής συμπεριφοριστικής ψυχοθεραπείας (CBT).
• Δοκιμάστε συμπληρωματικές ασκήσεις για τη μείωση του άγχους, όπως γιόγκα ή πιλάτες, καθώς επίσης και τεχνικές χαλάρωσης, όπως διαφραγματικές αναπνοές, προοδευτική μυϊκή χαλάρωση κλπ.
• Βάλτε τη σωματική άσκηση στη ζωή σας για τη μείωση του άγχους και της έντασης.
• Αποφύγετε ζαχαρούχα τρόφιμα και ποτά, καφεΐνη, αλκοόλ ή κάπνισμα, καθώς όλα αυτά μπορούν να επιδεινώσουν τις κρίσεις πανικού.

Για περισσότερη βοήθεια, μπορείτε να απευθυνθείτε σε επαγγελματία ψυχικής υγείας (ψυχολόγο ή ψυχίατρο), ο οποίος, μετά από κλινική εκτίμηση και αξιολόγηση, θα καταρτίσει ένα εξειδικευμένο σχέδιο θεραπείας για τη διαχείριση των συμπτωμάτων σας.