Οπαδική βία και πως να την αντιμετωπίσουμε;
Η οπαδική βία ή με άλλες λέξεις ο «χουλιγκανισμός» συνίσταται στην εκδήλωση βίαιων συμπεριφορών από οπαδούς αθλητικών ομάδων στο πλαίσιο ή εξ αφορμής αθλητικών εκδηλώσεων. Αυτού του είδους οι βίαιες συμπεριφορές μπορούν να έχουν διάφορες μορφές, όπως: ύβρεις στα γήπεδα κατά τη διάρκεια των αγώνων, ρατσιστικές και φραστικές επιθέσεις, βίαιη συμπεριφορά σε αθλητικούς χώρους, εισβολή οπαδών στον αγωνιστικό χώρο με σκοπό την πρόκληση αναταραχών, καθώς επίσης και συγκρούσεις μεταξύ των οπαδών αντίπαλων ομάδων ή/και των αστυνομικών οργάνων εντός και εκτός των γηπέδων. Αφορμή για την εκδήλωση των συγκεκριμένων φαινομένων μπορεί να είναι η απόδοση της ομάδας που υποστηρίζουν οι οπαδοί (νίκη ή ήττα της σε κάποιον αγώνα), αποφάσεις που λαμβάνονται από τη διοίκηση της ομάδας (πχ μια μεταγραφή), πράξεις που επιβάλλονται από το κράτος και σχετίζονται με τη συγκεκριμένη ομάδα (πχ επιβολή κύρωσης σε κάποιο αθλητικό σωματείο όπως τη διεξαγωγή αγώνα χωρίς την παρουσία θεατών), ή ακόμη και άσχετες με τη συγκεκριμένη ομάδα. Μάλιστα έχουν καταγραφεί περιπτώσεις άμεσης συσχέτισης του χουλιγκανισμού με κάποια ακραία πολιτική ιδεολογία.
Σε γενικές γραμμές, το φαινόμενο της οπαδική βίας εμφανίζεται σε δύο μορφές και σχετίζεται με τα μέτρα που λαμβάνονται από κάθε χώρα με σκοπό την ασφάλεια των χώρων που διεξάγονται αθλητικές εκδηλώσεις. Έτσι, σε χώρες όπου η αστυνόμευση και τα μέτρα ασφαλείας για την είσοδο των θεατών σε γήπεδα είναι ιδιαίτερα αυξημένα, η εκδήλωση της οπαδικής βίας γίνεται μακρυά από γήπεδα σε προκαθορισμένα μέρη με ανύπαρκτη αστυνόμευση. Αντίθετα, σε χώρες όπου τα μέτρα ασφαλείας για την είσοδο στα γήπεδα δεν είναι ιδιαίτερα αυξημένα, οι συγκεκριμένες πράξεις αθλητικής βίας εντοπίζονται και εντός των γηπέδων, ακόμη και εντός του αγωνιστικού χώρου. Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι ενώ η οπαδική βία είχε αρχικά συνδεθεί με τα αθλήματα του ποδοσφαίρου και του μπάσκετ, πλέον οι συγκεκριμένες συμπεριφορές εκδηλώνονται από οργανωμένους οπαδούς και σε άλλα ομαδικά αθλήματα, όπως το βόλεϊ ή το πόλο.
Τι γεννά την οπαδική βία;
Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που γεννούν την οπαδική βία, οι οποίοι αλληλοσχετίζονται. Ο πρώτος από αυτούς είναι ο αυξημένος ανταγωνισμός σε επίπεδο επαγγελματικού αθλητισμού. Σε επίπεδο επαγγελματικού αθλητισμού και πρωταθλητισμού, το παραμικρό λάθος κοστίζει τον τίτλο. Ορισμένοι οπαδοί λοιπόν έχουν τη νοοτροπία επιδίωξης της νίκης με κάθε τρόπο και μέσο. Θεωρούν ότι, προκειμένου να κερδίσει η ομάδα τους, μπορούν να απειλήσουν ή να βιαιοπραγήσουν σε βάρος αντίπαλου παίχτη, του διαιτητή του αγώνα ή οπαδού της αντίπαλης ομάδας. Και στην περίπτωση οπαδών ομάδων, υπάρχει το στοιχείο της υπερανάγνωσης. Για κάποιους οπαδούς, η ομάδα της επιλογής τους γίνεται στοιχείο της ταυτότητάς τους. Αυτή η υπερβολική ταύτιση με την ομάδα είναι παράγοντας που συμβάλλει στην εκδήλωση βίαιων συμπεριφορών. Έτσι, ένας οπαδός που έχει ταυτιστεί σε τέτοιο βαθμό με την αγαπημένη του ομάδα, όταν αυτή χάνει, συμπεριφέρεται σαν να υποφέρει προσωπικά.
Μία ομάδα έχει χιλιάδες ή ακόμη και εκατομμύρια οπαδούς. Η συμμετοχή ενός μοναχικού και ανασφαλούς προσώπου σε μία τέτοια ομάδα του δημιουργεί τις ακόλουθες λανθασμένες πεποιθήσεις: Πρώτον ότι είναι παντοδύναμος καθώς έχει την κάλυψη των υπόλοιπων οπαδών. Δεύτερον πως ό,τι και να πράξει δεν θα τιμωρηθεί επειδή χάνεται στη συλλογική ανωνυμία. Και τρίτον ότι οφείλει να προβεί στην εκδήλωση ακραίων και βίαιων συμπεριφορών για να αποδείξει την αφοσίωσή του στην ομάδα.
Η παρακολούθηση αθλητικών εκδηλώσεων θεωρείται από κάποιους ως ένας τρόπος αποφόρτισης από τη ρουτίνα και το άγχος της καθημερινότητας. Η παρακολούθηση κάποιου αγώνα έχει κατά κανόνα σημαντικά ωφέλη, όπως τη μείωση του άγχους και του στρες που σχετίζονται με την καθημερινότητα και την ψυχική αποφόρτιση. Όμως, εάν και εφόσον τα προβλήματα και η ένταση της καθημερινότητας μεταφερθούν στο χώρο του γηπέδου, εκδηλώνονται φαινόμενα οπαδικής βίας. Έτσι, σήμερα, οι πιεστικές συνθήκες ζωής, ιδίως στις μεγαλουπόλεις, η ανεργία, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι νέοι σε καθημερινή βάση, όπως μειωμένοι μισθοί, αυξημένος ανταγωνισμός σε εργασιακό επίπεδο με χαμηλές απολαβές και η δυσαρέσκεια που αυτοί βιώνουν, δημιουργεί ένα εξαιρετικά βαρύ ψυχικό φορτίο που εκτονώνεται μέσα στο γήπεδο. Επιπλέον, παρά τα χρόνια προόδου προς την ισότητα των φύλων, πολλοί άνδρες αισθάνονται πιεσμένοι να ανταποκριθούν στις προσδοκίες της παραδοσιακά αντρικής συμπεριφοράς. Έτσι, η παρακολούθηση αθλητικών εκδηλώσεων συνιστά έναν συνήθη τρόπο αποφόρτισης. Σε συνδυασμό με την αδρεναλίνη, την υπερταυτοποίηση και την -πολλές φορές- άμεση επαφή με οπαδούς αντίπαλων ομάδων, ορισμένοι μπορεί να εκδηλώσουν βίαιη και αντικοινωνική συμπεριφορά. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο με τους άνδρες οπαδούς, καθώς σε ομάδες χούλιγκαν συμμετέχουν και γυναίκες.
Ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας για την εκδήλωση φαινομένων αθλητικής βίας είναι η υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών. Ορισμένοι οπαδοί καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες αλκοόλ πριν τον αγώνα, οπότε είναι μεθυσμένοι πριν καν μπουν στο γήπεδο. Με αυτόν τον τρόπο, τα συναισθήματα αφοσίωσης και θυμού που ενδεχομένως να βιώσουν κατά τη διάρκεια του αγώνα, εντείνονται και οδηγούν στην εκδήλωση βίαιων συμπεριφορών.
Ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας είναι η ύπαρξη ψυχικών διαταραχών, όπως αντικοινωνικών στοιχειών προσωπικότητας ή και στοιχείων που μπορεί να παρεισφρύουν στην εκδήλωση θυμικών αντιδράσεων και τη δυσκολία στην αναστολή τους.
Πως μπορεί να δράσει η κοινωνία, το σχολείο και η οικογένεια για την καταπολέμηση του φαινομένου;
Κάποια μέτρα που θα μπορούσαν να ληφθούν από την Πολιτεία, αφορούν την καθιέρωση ηλεκτρονικού εισιτηρίου και ονομαστικών θέσεων στο γήπεδο καθώς επίσης και την ύπαρξη κλειστών κυκλωμάτων τηλεόρασης και ηλεκτρονικού ελέγχου πρόσβασης.
Επιπλέον, οι αθλητικοί σύλλογοι μπορούν να συνεργαστούν με τις κρατικές αρχές για την πρόληψη του συγκεκριμένου φαινομένου. Για παράδειγμα, σε χώρες της Ευρώπης επιδιώκεται η δημιουργία ενός κλίματος εμπιστοσύνης μεταξύ των αστυνομικών αρχών και των οπαδών. Οι πρόεδροι των συνδέσμων οπαδών παρέχουν βοήθεια στις αστυνομικές αρχές απαγορεύοντας οι ίδιοι την είσοδο στο γήπεδο σε πρόσωπα που έχουν ροπή προς το χουλιγκανισμό.
Οι ομάδες μπορούν επίσης να λάβουν μέτρα προς την κατεύθυνση αυτή, με την καθιέρωση μηδενικής ανοχής προς την οπαδική βία. Για παράδειγμα, έχει ληφθεί το εξής μέτρο από μεγάλη ομάδα ποδοσφαίρου, το οποίο έχει συμβάλει σημαντικά στη μείωση της οπαδικής βίας (2003 Μπαρτσελόνα): όποιος οπαδός εμπλέκεται σε περιστατικό αθλητικής βίας, δεν μπορεί να επισκεφθεί το γήπεδο και αποκλείεται από κάθε εκδήλωση της ομάδας.
Οι σύνδεσμοι οπαδών, από την πλευρά τους, μπορούν να προβούν σε δράσεις ευαισθητοποίησης με σκοπό τον περιορισμό της οπαδικής βίας.
Η απεικόνιση και αναμετάδοση σκηνών αθλητικής βίας από τα ΜΜΕ λειτουργεί περισσότερο ως πολλαπλασιαστής της αθλητικής βίας, παρά ως μέσο ανάσχεσής της. Στο σημείο αυτό δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι πολλές φορές ο αθλητικός τύπος εξάπτει το φανατισμό με προκλητικά πρωτοσέλιδα. Προκειμένου τα ΜΜΕ να συμβάλλουν στην πρόληψη της αθλητικής βίας, μπορούν να συμμετάσχουν σε επικοινωνιακές δράσεις, όπως τηλεοπτικά μηνύματα και δηλώσεις γνωστών προσωπικοτήτων του αθλητισμού.
Από την οικογένεια θα πρέπει να καλλιεργηθεί η ιδέα του ευ αγωνίζεσθαι. Επομένως, τα παιδιά θα πρέπει να γαλουχούνται με αξίες και ιδέες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη ενός υγιούς χαρακτήρα.
Το σχολείο μπορεί να βοηθήσει στον περιορισμό του φαινομένου της οπαδικής βίας, μέσω διαδραστικών παιχνιδιών, θεατρικών έργων και εκπαιδευτικών δράσεων.
Τα παραπάνω μέτρα θα συμβάλουν ουσιαστικά στη μείωση των περιστατικών οπαδικής βίας, θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το ζητούμενο στην καταπολέμηση της οπαδικής βίας δεν είναι μόνον η καταστολή αυτού του φαινομένου. Τα αποτελεσματικότερα μέτρα αφορούν την πρόληψη της βίας.
Τι μπορεί να κάνει μία οικογένεια αν κάποιο μέλος της συμμετέχει σε επεισόδια οπαδικής βίας;
Σε ένα πρώτο στάδιο, θα πρέπει να υπάρξει η κατάλληλη επικοινωνία και συζήτηση, χωρίς επικριτικότητα, ετικέτες και ύβρεις. Είναι σημαντικό να αναζητηθούν τα βαθύτερα αίτια που οδηγούν κάποιο πρόσωπο να γίνει μέλος μιας τέτοιας ομάδας. Θα πρέπει να εστιάσουμε στην κάθε περίπτωση ξεχωριστά. Σε γενικές γραμμές, θα πρέπει να κινούμαστε προς τρεις κατευθύνσεις: επικοινωνία, οριοθέτηση και διαχείριση θυμού.
Όσον αφορά την επικοινωνία, επισημαίνεται ότι το «όχι» ιδίως προς άτομα εφηβικής και μετεφηβικής ηλικίας έχει εντελώς αντίθετα αποτελέσματα. Εκεί οι απαγορεύσεις από μέρους μας δημιουργούν σοβαρές αντιδράσεις και πολλές φορές το άτομο επιδιώκει να προβεί στην απαγορευμένη συμπεριφορά περισσότερο λόγω αντίδρασης. Επομένως, θα πρέπει να τεθούν οι βάσεις για την απαραίτητη επικοινωνία με το πρόσωπο που εκδηλώνει τη συγκεκριμένη συμπεριφορά προκειμένου να αναδειχθούν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της συμμετοχής σε μία τέτοια ομάδα, επισημαίνοντας ωστόσο ότι η ενασχόληση με τον αθλητισμό και τα ιδεώδη που αυτός εκπροσωπεί θα πρέπει να επικροτείται.
Για τη θέση ορίων, θα πρέπει να τίθενται κανόνες με τη μέθοδο των λογικών συνεπειών. Για παράδειγμα, η συγκεκριμένη συμπεριφορά θα έχει τη συγκεκριμένη συνέπεια και είναι δική σου ευθύνη εάν θα πράξεις αυτό ή όχι. Το ζητούμενο εν προκειμένω είναι η απεμπλοκή από την οπαδική βία και την ομάδα ατόμων που την ενστερνίζεται και την προάγει και όχι ο αποκλεισμός από την παρακολούθηση αθλητικών διοργανώσεων ή τη μετάβαση στο γήπεδο.
Είναι γεγονός ότι η πρόκληση επεισοδίων, ο τραυματισμός προσώπων και η καταστροφή περιουσιών επειδή απλώς και μόνο μία ομάδα δεν είχε την επιθυμητή απόδοση σε έναν αγώνα, δεν είναι λογική αντίδραση αλλά συνιστά υπέρμετρη εκδήλωση θυμού. Επομένως απαιτείται η εφαρμογή των κατάλληλων τεχνικών για τη διαχείριση του θυμού. Στις τεχνικές αυτές εντάσσονται στρατηγικές αυτοελέγχου και χαλάρωσης.
Τέλος, επισημαίνεται ότι για την απεμπλοκή ενός ατόμου από το χουλιγκανισμό, μπορεί να απαιτηθεί η συμβολή ειδικού, δηλαδή ψυχολόγου ή ψυχιάτρου. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η συμμετοχή σε αυτές τις οργανωμένες ομάδες προκαλεί εξάρτηση.
Τι μπορεί να κάνει κάποιος εάν καταστεί αποδέκτης οπαδικής βίας;
Εάν κάποιος καταστεί αποδέκτης οπαδικής βίας θα πρέπει αρχικά να προβεί σε καταγγελία του περιστατικού στις αρμόδιες αρχές προκειμένου να αναζητηθούν οι υπαίτιοι και να μην επαναληφθεί αντίστοιχο περιστατικό. Επιπλέον ο αποδέκτης οπαδικής βίας θα μπορούσε να μιλήσει για αυτή του την εμπειρία σε κοντινά-φιλικά πρόσωπα, στην ίδια την οπαδική ένωση και στην οικεία ομάδα προκειμένου να ληφθούν μέτρα για την καταπολέμησή της. Τέλος, εάν διαπιστώσει ότι βιώνει αρνητικά συναισθήματα λόγω της επίθεσης σε βάρος του για διάστημα περισσότερο των 4 εβδομάδων από την επίθεση (πχ κρίσεις πανικού, άγχος, σωματοποίηση του άγχος, κλινικά άλγη, πονοκέφαλοι, εφιάλτες, flash back του επεισοδίου), θα πρέπει να απευθυνθεί σε επαγγελματία ψυχικής υγείας για την αντιμετώπιση του τραύματος που έχει υποστεί.
