Ο εθισμός παιδιών και εφήβων στο διαδίκτυο

Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, τα παιδιά και οι έφηβοι ηλικίας 8 έως 18 ετών αφιερώνουν κατά μέσο όρο 44,5 ώρες την εβδομάδα σε υπολογιστές, κινητά και tablet (Yau et al., 2012). Αντίστοιχα, μεγάλη εθνική μελέτη στις ΗΠΑ σε δείγμα 1.178 παιδιών και εφήβων (ηλικίας από 8 έως 18 ετών) έδειξε ότι σχεδόν το 23% των παιδιών και των εφήβων αναφέρουν ότι αισθάνονται «εθισμένα σε βιντεοπαιχνίδια» (31% των αγοριών, 13% των κοριτσιών), γεγονός που τεκμηριώνει ένα εθνικό ποσοστό επικράτησης της παθολογικής χρήσης βιντεοπαιχνιδιών (Gentile, 2009). Οι γονείς ανησυχούν ολοένα και περισσότερο με τη σκέψη ότι η καταναγκαστική χρήση του διαδικτύου μειώνει τις πραγματικές εμπειρίες που θα μπορούσε να έχει ένα παιδί ή ένας έφηβος στο φυσικό κόσμο.

  Ο Δρ. Douglas Gentile, Διευθυντής του Εργαστηρίου Ερευνών στο Iowa State University αναφέρει ότι: “Σχεδόν ένα στα δέκα παιδιά ή εφήβους με εξάρτηση από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και το διαδίκτυο, εμφανίζει σοβαρή μείωση της λειτουργικότητάς του στο σχολείο, την οικογένειά του, ενώ εμφανίζει και μειωμένη ψυχική υγεία”.

            Ωστόσο, πέρα από τα παιχνίδια στο διαδίκτυο, τα παιδιά και οι έφηβοι αφιερώνουν τον ελεύθερο χρόνο τους και σε άλλες δραστηριότητες του διαδικτύου, όπως η κοινωνική δικτύωση, η ανταλλαγή άμεσων μηνυμάτων, το blogging, η λήψη ηλεκτρονικών παιχνιδιών-προγραμμάτων από το διαδίκτυο (downloading), κ.α.

            Επομένως, είναι σημαντικό να γίνονται αντιληπτά τα σημάδια της παθολογικής χρήσης του διαδικτύου στα παιδιά και τους εφήβους:

• Απώλεια της αίσθησης του χρόνου κατά την ενασχόληση με το διαδίκτυο (παιχνίδια, κοινωνική δικτύωση, κ.α).
• Λιγότερες ώρες ύπνου με σκοπό τη διάθεση του πλεονάζοντος χρόνο στο διαδίκτυο.
• Έντονη έκφραση θυμού και εκρήξεων θυμού όταν διακόπτεται η σύνδεση στο διαδίκτυο.
• Έλεγχος του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (email), ή των μηνυμάτων και των εν γένει εφαρμογών πολλές φορές μέσα στην ημέρα.
• Ευερεθιστότητα, εάν δεν του επιτραπεί η πρόσβαση στο διαδίκτυο.
• Αφιέρωση μεγάλης διάρκειας χρόνου στο διαδίκτυο και αδιαφορία για το σχολείο, τις δραστηριότητες στο σπίτι και τις εξωσχολικές δραστηριότητες (π.χ. Φροντιστήριο, αθλητισμός, κ.α.).
• Προτίμηση της σύνδεσης στο διαδίκτυο από τη συναναστροφή με φίλους ή την οικογένεια.
• Υπέρβαση και μη-υπολογισμός των καθορισμένων από τους γονείς χρονικών ορίων για τη χρήση του διαδικτύου.
• Απόκρυψη της αλήθειας σχετικά με τον πραγματικό χρόνο που αφιερώνει στο διαδίκτυο και “αφιερώνεται” σε αυτό όταν δεν είναι κανείς κοντά για να το ελέγξει.
• Δημιουργία νέων σχέσεων με άτομα που έχει γνωρίσει στο διαδίκτυο.
• Όταν βρίσκεται μακριά από την οθόνη, εκφράζει έντονη επιθυμία-λαχτάρα να ασχοληθεί με αυτήν.
• Απώλεια του ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που του ήταν μέχρι πρότινος ευχάριστες (δηλ. πριν αποκτήσει πρόσβαση στο διαδίκτυο).
• Παραμέληση της εμφάνισης του και της εν γένει φροντίδας του εαυτού του, με στόχο να αφιερώνει περισσότερο χρόνο στο διαδίκτυο.
• Ευερεθιστότητα, εμφάνιση καταθλιπτικών συμπτωμάτων και απότομων αλλαγών της διάθεσης όταν δεν είναι συνδεδεμένο στο διαδίκτυο.

Το συναισθηματικό κόστος του εθισμού των παιδιών στο διαδίκτυο

            Η πρόσβαση στο διαδίκτυο είναι ζωτικό μέρος του σύγχρονου κόσμου και σημαντικό εργαλείο στην εκπαίδευση. Επιπλέον, αποτελεί ένα πολύ διασκεδαστικό και διαδραστικό ενημερωτικό μέσο. Ωστόσο, αυτές οι ιδιότητες το καθιστούν μια δελεαστική απόδραση για πολλά παιδιά και εφήβους. Τα παιδιά και οι έφηβοι, μέσω μίας εικονικής πραγματικότητας, μπορούν να βρίσκονται οπουδήποτε επιθυμούν, όπως για παράδειγμα από ένα διαδικτυακό δωμάτιο συνομιλίας σε ένα συναρπαστικό και ανταγωνιστικό παιχνίδι εναντίον άλλων παικτών από όλες τις γωνιές του πλανήτη. Με το πάτημα ενός κουμπιού, μπορούν να εισέλθουν σε ένα διαφορετικό κόσμο όπου τα προβλήματα που αντιλαμβάνονται στην πραγματική τους ζωή δεν είναι πλέον παρόντα, ενώ όλα εκείνα που επιθυμούν είναι «υλοποιήσιμα» μέσω της ψηφιακής πραγματικότητας. Εξάλλου, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια είναι επιστημονικά σχεδιασμένα να είναι διασκεδαστικά για τα παιδιά.

            Όπως κάθε εθισμός, έτσι και ο εθισμός στο διαδίκτυο προσφέρει στα παιδιά και τους εφήβους έναν τρόπο αποφυγής από τα οδυνηρά συναισθήματα ή τις ενοχλητικές σκέψεις και καταστάσεις. Ο άνετος διαδικτυακός κόσμος που έχουν δημιουργήσει και διαμορφώσει σύμφωνα με τις δικές τους ανάγκες συνιστά ένα ασφαλές για αυτά καταφύγιο, στο οποίο επιδιώκουν να περνούν τον περισσότερο χρόνο της ημέρας, αδιαφορώντας για τη μείωση των ωρών ύπνου.

            Σχετικές έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που στερούνται ανταμοιβής και επιβράβευσης από το οικογενειακό τους περιβάλλον και χαρακτηρίζονται από μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες και ικανότητες αντιμετώπισης των προβλημάτων, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εθισμού στο διαδίκτυο. Πολλές φορές, τα παιδιά αισθάνονται ότι είναι μόνα, αποξενωμένα και εκφράζουν δυσκολία στη δημιουργία νέων φίλων, με συνέπεια να στρέφονται σε νέους και αόρατους «φίλους» σε διαδικτυακά δωμάτια συνομιλίας, αναζητώντας την προσοχή και τη συντροφιά που τους λείπουν από την πραγματική τους ζωή. Δεν θα πρέπει να παραγνωρίζεται ότι τα παιδιά αυτά μπορεί, είτε, να προέρχονται από οικογένειες με σημαντικά προβλήματα στο σπίτι, είτε, να βιώνουν εκφοβισμό ή δυσκολία κοινωνικοποίησης στο σχολείο και τις εξωσχολικές δραστηριότητες.

Πώς να σταματήσετε το παιδί σας από τον εθισμό στο διαδίκτυο

• Επισημάνετε το πρόβλημα

Είναι σημαντικό και οι δύο γονείς να παρουσιάζουν ένα ενιαίο μέτωπο, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη το πρόβλημα και συμφωνώντας σε κοινούς στόχους. Το ζητούμενο είναι να αντιμετωπίζεται ενιαία το παιδί από αμφότερους τους γονείς, καθώς υπάρχει κίνδυνος αυτό να συμμαχήσει με τον «ελαστικότερο» γονέα. Προετοιμαστείτε για την πιθανή συναισθηματική απόκριση του παιδιού σας σε περίπτωση που θέσετε περιορισμούς στο χρόνο που αφιερώνει στο διαδίκτυο. Ένα παιδί που είναι εθισμένο στο διαδίκτυο ή που εθίζεται σε αυτό, θα αισθανθεί ότι απειλείται και μόνο με την ίδια την ιδέα του χρονικού περιορισμού σε αυτό. Ένας γονέας πρέπει να είναι προετοιμασμένος για μια συναισθηματική έκρηξη (εκτόξευση κατηγοριών), συνθήκη που μπορεί να τον κάνει να αισθανθεί ένοχος ή ανεπαρκής. Για αυτό, είναι σημαντικό να μην ενδώσετε στη συναισθηματική έκρηξη και απλώς να απομακρυνθείτε από το χώρο της έντασης. Αναγνωρίστε τα συναισθήματα του παιδιού σας, αλλά μείνετε επικεντρωμένοι στο θέμα της χρήσης του διαδικτύου.

• Δείξτε τη φροντίδα σας

Θα σας βοηθήσει να ξεκινήσετε τη συζήτησή σας υπενθυμίζοντας στο παιδί ότι το αγαπάτε και ότι σας ενδιαφέρει η ευτυχία και η ευημερία του. Τα παιδιά και οι έφηβοι συχνά ερμηνεύουν τις ερωτήσεις των γονέων σχετικά με τη συμπεριφορά τους ως επικριτικές και παρεμβατικές. Είναι σημαντικό να διαβεβαιώσετε το παιδί σας ότι δεν το καταδικάζετε. Αντίθετα, πείτε του ότι ανησυχείτε για ορισμένες από τις αλλαγές που έχετε δει στην καθημερινή συμπεριφορά του και αναφερθείτε σε αυτές τις αλλαγές με συγκεκριμένους όρους: κόπωση, εγκατάλειψη χόμπι, κοινωνική απόσυρση κ.λπ. Δημιουργήστε μαζί με το παιδί ένα ημερολόγιο χρόνου στο διαδίκτυο, στο οποίο θα καταγράφετε τους λογαριασμούς που επισκέπτεται, το χρόνο που δαπανά στο διαδίκτυο και τις δραστηριότητες με τις οποίες ασχολείται.

            Υπενθυμίστε του ότι με την τηλεόραση μπορείτε να παρακολουθείτε πιο εύκολα τις συνήθειές του, αλλά, όσον αφορά το διαδίκτυο, χρειάζεστε τη βοήθεια και τη συνεργασία του, ώστε να εμπλακείτε κατάλληλα σε αυτό. Συμφωνήστε να διατηρήσετε ένα αρχείο καταγραφής για μια ή δύο εβδομάδες, το οποίο θα φέρει το ίδιο το παιδί σε εσάς με στόχο να οικοδομήσετε μία σχέση εμπιστοσύνης μαζί του. Εάν το παιδί αποκλείσει αυτήν την ιδέα, είναι σημαντικό να εστιάσετε στους λόγους της άρνησής του και να του αναδείξετε τα πλεονεκτήματα της καταγραφής.

Κατανοήστε τη χρήση των μέσων του διαδικτύου (υπολογιστές, tablet, κινητά)

Ο έλεγχος του ιστορικού και των αρχείων καταγραφής του διαδικτύου, η εκμάθηση σχετικά με το λογισμικό γονικής παρακολούθησης και η εγκατάσταση φίλτρων απαιτούν επαρκή βαθμό γνώσης  των μέσων του διαδικτύου. Είναι σημαντικό για κάθε γονέα να είναι εξοικειωμένος με την ορολογία (τόσο τεχνική όσο και δημοφιλή) και να νιώθει άνετα με τη χρήση της οθόνης, τουλάχιστον στο μέτρο που απαιτείται για να γνωρίζει τί κάνει το παιδί στο διαδίκτυο. Μην ξεχνάτε πως είναι σημαντικό να έχετε ενεργό ρόλο και να εκφράσετε το ενδιαφέρον σας για τις σελίδες που επισκέπτεται το παιδί σας στο διαδίκτυο.

• Ορίστε εύλογους κανόνες και όρια

Πολλοί γονείς θυμώνουν όταν βλέπουν τα σημάδια του εθισμού στο διαδίκτυο στο παιδί τους, με αποτέλεσμα να του παίρνουν τον υπολογιστή ή την ηλεκτρονική συσκευή (τάμπλετ, κινητό τηλέφωνο) ως μορφή τιμωρίας. Άλλοι φοβούνται και αναγκάζουν το παιδί τους να σταματήσει το παιχνίδι, πιστεύοντας ότι αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να απαλλαγούν από το πρόβλημα. Και οι δύο προσεγγίσεις προκαλούν προβλήματα, ενώ το παιδί θα πιστέψει για τον εαυτό του ότι είναι κακός και οι γονείς του δεν τον αγαπούν. Είναι σημαντικό τα παιδιά να νιώσουν τους γονείς ως σύμμαχους σε όλη αυτή την προσπάθεια και όχι ως εχθρούς. Μην ξεχνάτε ότι η μείωση του χρόνου στο διαδίκτυο μπορεί να δημιουργήσει πραγματικά συμπτώματα στέρησης, όπως νευρικότητα, θυμό και ευερεθιστότητα. Για αυτό είναι σημαντικό να συνεργαστείτε με το παιδί σας και να ορίσετε σαφή όρια για την περιορισμένη χρήση του διαδικτύου. Αφήστε ίσως μια ώρα το απόγευμα μετά την ολοκλήρωση των καθημερινών του δραστηριοτήτων και εάν χρειασθεί προσθέστε μερικές επιπλέον ώρες το Σαββατοκύριακο. Τηρήστε τους κανόνες που έχετε θέσει με το παιδί σας και θυμηθείτε ότι δεν προσπαθείτε να το ελέγξετε ή να αλλάξετε το ποιο είναι, αλλά ότι στόχος σας είναι να το βοηθήσετε να απαλλαγεί από την ψυχολογική εξάρτηση. Τέλος, τοποθετήστε τον υπολογιστή ή το μέσο που χρησιμοποιεί το παιδί σας σε έναν κοινόχρηστο χώρο του σπιτιού σας, όπου μπορείτε να έχετε πρόσβαση και εσείς. Είναι σημαντικό να δημιουργήσετε τον κανόνα ότι η χρήση των μέσων αυτών θα γίνεται μόνο σε κοινόχρηστους χώρους του σπιτιού (π.χ. σαλόνι, κουζίνα), όπου το παιδί είναι πιο πιθανό να αλληλεπιδρά με εσάς ή άλλα μέλη της οικογένειας.