Πένθος, θλίψη και απώλεια στην τρίτη ηλικία
Το πένθος και η απώλεια του/της συζύγου αποτελεί ένα από τα πιο αγχωτικά συμβάντα ζωής με ουσιαστικό αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή και στην ευημερία του ηλικιωμένου ατόμου. Ενώ οι παράγοντες άγχους που σχετίζονται με την εμπειρία του θάνατου του/της συζύγου, όπως η θλίψη και το πένθος, είναι απρόσμενες και οδυνηρές για το άτομο, ωστόσο αναμένεται να είναι πιο βραχυπρόθεσμες, συγκριτικά με τις ψυχοκοινωνικές προκλήσεις που συνδέονται με την αλλαγή της οικογενειακής κατάστασης (χηρεία) και την κοινωνική ταυτότητα του ατόμου.
Αν και, κατά μέσο όρο, οι ψυχολογικές και κοινωνικές συνέπειες της απώλειας συζύγου βιώνονται αρνητικά, έχει παρατηρηθεί μεγάλη μεταβλητότητα στην ψυχολογική προσαρμογή των ηλικιωμένων που έχασαν τον/την σύζυγό τους.
Ωστόσο, η ψυχική ανθεκτικότητα των ατόμων της τρίτης ηλικίας φαίνεται να είναι το αποτέλεσμα της εδραίωσης της ψυχικής ανθεκτικότητας στην μικρότερη ηλικία, της ανθεκτικότητας/διαχείρισης του πένθους, της οικονομικής ανθεκτικότητας, της περιβαλλοντικής ανθεκτικότητας, της φυσικής/σωματικής ανθεκτικότητας (απουσίας νόσου ή αναπηρίας), της κοινωνικής ανθεκτικότητας (κοινωνικό δίκτυο) και της πολιτισμικής ανθεκτικότητας του πλαισίου του ηλικιωμένου ατόμου, που συμβάλλουν στην αποφυγή βίωσης δυσλειτουργικού πένθους και θλίψης από την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή και μεταβολής της καθημερινής ζωής.
Η μοναξιά επίσης, είναι μια κοινή εμπειρία με το 80% του πληθυσμού ηλικίας κάτω των 18 ετών και το 40% του πληθυσμού άνω των 65 ετών να αναφέρουν τη μοναξιά τουλάχιστον μερικές φορές στη ζωή τους. Οι ηλικιωμένοι που έχουν σωματικές ασθένειες και αναπηρίες αναφέρουν υψηλότερη επικράτηση της μοναξιάς, σε σύγκριση με τους ηλικιωμένους χωρίς φυσική ασθένεια και αναπηρία, συνθήκη που τους επιδεινώνει το αίσθημα της θλίψης και της απώλειας. Η μοναξιά μειώνεται σταδιακά στη μέση ενήλικη ζωή και στη συνέχεια αυξάνεται και πάλι στην ηλικία των ≥70 ετών. Οι παράγοντες κινδύνου που συνδέονται με τη μοναξιά είναι η χηρεία, η μοναχική ζωή, η αύξηση της ηλικίας, οι παράγοντες της υγείας, οι υλικοί πόροι και ο περιορισμένος αριθμός «κοινωνικών» πόρων. Οι διάφοροι παράγοντες που σχετίζονται με την κατάσταση της μοναξιάς και τη βίωση θλίψης, απώλειας και πένθους μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τρεις κύριες κατηγορίες: i) περιβαλλοντικοί παράγοντες (δυσάρεστες εμπειρίες, διαφορές μεταξύ των επιπέδων των αναγκών του ατόμου), μετανάστευση ανθρώπων, διαπροσωπικές συγκρούσεις, ατυχήματα και καταστροφές, ii) αναπτυξιακοί παράγοντες που σχετίζονται με τις προσωπικές ανεπάρκειες, τα αναπτυξιακά ελλείμματα, τις απώλειες, την φτώχεια, τις συνθήκες διαβίωσης και τις φυσικές/ψυχολογικές αναπηρίες, iii) ατομικοί παράγοντες που σχετίζονται με την εσωτερική μοναξιά, όπως η προσωπικότητα, το κέντρο ελέγχου ευθυνών και υγείας (εσωτερικό ή εξωτερικό), ο δείκτης εξωστρέφειας και τα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά.
Επίσης, οι ηλικιωμένοι άνθρωποι που βιώνουν μοναξιά και είναι λιγότερο ευχαριστημένοι, λιγότερο ικανοποιημένοι και πιο απαισιόδοξοι, φαίνεται να βιώνουν καταθλιπτικά συμπτώματα. Αντίστοιχα, η μετάβαση τους σε έναν διαφορετικό τρόπο ζωής, η διακοπή δεσμών με συναδέλφους, με φίλους και η απώλεια της ρουτίνας των ηλικιωμένων ατόμων (π.χ. εργασία, το σύνδρομο της άδειας φωλιάς) συμβάλλουν στην βίωση συναισθημάτων πένθους.
